Lời tiên tri tự hoàn thành là gì?

Năm 1948, Robert K. Merton đặt ra thuật ngữ lời tiên tri tự hoàn thành để mô tả “một định nghĩa sai về tình huống gợi lên một hành vi khiến quan niệm sai lầm ban đầu trở thành sự thật” (Merton, 1968, trang 477).

Nói cách khác, sự mô tả sai thực tế hoặc đoán sai sự thật mà từ đó lại gây ra những hành vi khiến giả thuyết này trở thành hiện thực thực tế.

Nói một cách đơn giản hơn, một thực tế sai lầm thực sự có thể trở thành sự thật do phản ứng tâm lý của con người đối với những dự đoán, nỗi sợ hãi và lo lắng liên quan đến tương lai.

Hiệu ứng tâm lý Lời tiên tri tự hoàn thành còn được gọi là “sự cảm ứng khởi động”, “sự biểu diễn của Barnesian” hoặc “Hiệu ứng Oedipus”.

Các hiệu ứng liên quan

Hiệu ứng giả dược (Placebo Effect)

Một ví dụ về lời tiên tri tự hoàn thành là hiệu ứng giả dược. Trong ví dụ này, bệnh nhân được chia ngẫu nhiên thành hai nhóm: một nhóm nhận phương pháp điều trị mới và một nhóm nhận phương pháp điều trị giả dược hay “điều trị giả”.

Những người được cho dùng thuốc giả dược có kết quả cải thiện dù thuốc họ sử dụng không có tác dụng.

Niềm tin mà người bệnh nắm giữ về hiệu quả của phương pháp điều trị, kể cả khi nó trái ngược với một phương pháp điều trị thực tế, đã dẫn đến việc lời tiên tri đó được ứng nghiệm.

Hiệu ứng Pygmalion

Khi chúng ta mong đợi một số hành vi nhất định của người khác, chúng ta có thể sẽ hành động theo những cách khiến hành vi mong đợi có nhiều khả năng xảy ra hơn.

Hiệu ứng Pygmalion bắt nguồn từ một bài thơ của nhà thơ Hy Lạp Ovid có tựa đề Metamorphoses.

Trong đó, Pygmalion là một nhà điêu khắc, người cuối cùng đã yêu một trong những tác phẩm của chính mình. Pygmalion cầu xin các vị thần cho anh ta một người vợ giống với tác phẩm điêu khắc mà anh ta say mê.

Khi câu chuyện diễn ra, các vị thần đã biến điều ước của anh ấy thành hiện thực, và tác phẩm điêu khắc trở nên sống động. 2 nhà tâm lý học Rosenthal và Jacobson lấy cảm hứng từ câu chuyện và sau đó đặt tên cho phát hiện của họ theo tên nhà điêu khắc.

Hiệu ứng mối đe doạ khuôn khổ (Stereotype Threat)

Mối đe doạ khuôn khổ ​​đề cập đến mối lo ngại rằng hành động của một người có thể đáp ứng định kiến ​​văn hóa tiêu cực của một nhóm người (Steele 1997). Những lo ngại như vậy, nghịch lý là có thể dẫn đến việc thực hiện những định kiến ​​đó.

Một ví dụ khác về mối đe dọa rập khuôn liên quan đến trí thông minh của người Mỹ gốc Phi và kết quả ảnh hưởng đến tuyển sinh đại học.

Trước đây, các nhà nghiên cứu tin rằng người Mỹ gốc Phi kém thông minh hơn các chủng tộc khác do điểm số được báo cáo trong các bài kiểm tra tiêu chuẩn thấp hơn (trích Dzaferagic, 2019). Nghiên cứu này sau đó đã được sử dụng để biện minh cho việc nhận một tỷ lệ nhỏ người Mỹ gốc Phi vào các trường cao đẳng và đại học.

Tuy nhiên, sự khác biệt này có thể được giải thích bởi lời tiên tri tự hoàn thành là hình thức của một mối đe dọa khuôn mẫu.

Người ta cho rằng định kiến ​​tiêu cực của người Mỹ gốc Phi đã khiến họ trở nên lo lắng về việc làm bài kiểm tra dẫn đến kết quả kém hơn khả năng thực tế của họ.

Các loại lời tiên tri tự hoàn thành

Có hai loại lời tiên tri tự hoàn thành: tự áp đặt và do người khác áp đặt. Cả hai đều dẫn đến cùng một kết quả, nhưng chúng là những cách tiếp cận khác nhau để đạt được điều đó.

Lời tiên tri tự áp đặt

Trong một lời tiên tri tự áp đặt, kỳ vọng của chính một người là yếu tố nguyên nhân kết quả cho hành động của chính họ.

Ví dụ, một người đàn ông tên John đã từng có kinh nghiệm thất bại trước đó khi diễn thuyết trước đám đông. Anh ấy vô cùng lo lắng và tin rằng mình sẽ thất bại.

Do đó, khi bắt đầu bài phát biểu của mình, anh ấy vấp từ, quên lời thoại và không tạo được thông điệp mạch lạc. Vì John tin rằng mình sẽ thất bại nên anh ấy đã làm như vậy.

Lời tiên tri do người khác áp đặt

Một lời tiên tri tự hoàn thành do người khác áp đặt nảy sinh khi kỳ vọng của người khác về một cá nhân ảnh hưởng đến hành động của cá nhân đó. Một ví dụ kinh điển là việc đi xem bói.

Cindy, một thầy bói nói với một người tên Peter rằng một ngày nào đó anh ta sẽ trở thành một nhà trị liệu. Vì Cindy áp đặt kỳ vọng này lên Peter nên anh bắt đầu tin vào điều đó.

Cuối cùng, vì những kỳ vọng của Cindy đã ảnh hưởng đến niềm tin của Peter, một ngày nào đó anh ấy đã trở thành một nhà trị liệu.

Điểm chính trong cả hai loại lời tiên tri tự hoàn thành là ý tưởng về một khái niệm nào đó thúc đẩy hành vi, khiến một người hành động như thể ý tưởng đó là hiện thực cho đến khi những hành vi này xây dựng nên một thực tế ở đó lời tiên tri trở thành sự thật.

Ảnh hưởng của hiệu ứng

Ảnh hưởng rõ rệt nhất của hiệu ứng chính là các định kiến, định kiến ​​thường là một phần của những lời tiên tri tự hoàn thành.

Nghiên cứu của Claude Steele (thực hiện năm 1997) về định kiến ​​cho thấy rằng khi sinh viên lo lắng rằng kết quả học tập kém của bản thân có thể vô tình xác nhận định kiến ​​tiêu cực, sẽ khiến các sinh viên thực sự trở nên yếu kém, do đó tự xác nhận định kiến ​​đó.

Theo hiệu ứng Pygmalion, nếu cha mẹ chọn đối xử với con mình như những con người thông minh & tài năng, thì con cái sẽ tiếp nhận theo thái độ này và hành động như thể đó là hiện thực cho đến khi “lời tiên tri của ba mẹ” trở thành hiện thực (tự hoàn thành).

Tuy nhiên, mặt khác, nếu cha mẹ coi con họ là không có khả năng, không thông minh hoặc yếu kém, thì con cái sẽ tự hạ thấp mình và hành động theo những hướng tiêu cực.

Hiệu ứng Pygmalion xảy ra tại nơi làm việc khi người quản lý nâng cao kỳ vọng của mình đối với hiệu suất của người lao động và điều này thực sự dẫn đến việc tăng hiệu suất của người lao động.

Vòng lặp nguyên nhân kết quả

Một lời tiên tri tự hoàn thành có thể là một dạng của vòng lặp nguyên nhân kết quả, còn được gọi là vòng lặp phản hồi.

Nói một cách trừu tượng, sự kiện A dẫn đến sự kiện B dẫn đến sự kiện C dẫn đến sự kiện D rồi lại dẫn đến sự kiện A. Sau đó chu kỳ lặp lại.

Một khi chu kỳ bắt đầu, rất khó để loại bỏ bản thân khỏi hoàn cảnh và ngăn chặn những hành động và kết quả không kiểm soát được. Bản thân lời tiên tri đóng vai trò là động lực cho một hành động, và do đó nó tự hoàn thành.

Ví dụ thứ nhất, một tin đồn được lan truyền rằng các ngân hàng đang sụp đổ. Trước sự kiện này, mọi người sau đó đã rút tiền một cách hoảng loạn. Kết quả là, các ngân hàng thực sự bắt đầu gặp khó khăn và do đó, nhiều người rút tiền hơn. Chu kỳ lặp lại cho đến khi ngân hàng cuối cùng sụp đổ, hoàn thành lời tiên tri tự hoàn thành.

Một vòng lặp nguyên nhân kết quả tự nó thâm nhập vào chính nó, điều nguy hiểm là nguyên nhân thường có thể là tin đồn hoặc mê tín dị đoan mà không có sự thật ủng hộ. Khi một vòng lặp bắt đầu, kết quả sẽ trở nên rất thực và có thể khó dừng lại.

Ví dụ thứ 2 về vòng lặp nhân quả, là mối liên hệ giữ hành vi & nhận thức. Những người mắc bệnh trầm cảm thường có những suy nghĩ tiêu cực, tự nhận sai sự thật về khả năng hoặc giá trị của bản thân.

Trong trường hợp này lời tiên tri tự hoàn thành có thể bắt đầu một vòng lặp chỉ với 1 câu nói như: “Tôi không bao giờ làm được điều gì đúng”, “Tôi không thông minh”, “Tôi bất tài” dẫn đến cảm giác tiêu cực, từ đó dẫn đến hành động tiêu cực dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực, vòng lặp cứ thế bắt đầu.

Hiệu ứng trong thời đại mới

Lời tiên tri tự hoàn thành được nhiều người trong thời đại ngày nay cho là Luật Hấp dẫn. Về cơ bản, đó là một khái niệm hơi thần bí hoặc được lý tưởng hóa rằng một người nhận lại những gì họ đã đưa vào vũ trụ.

Một ví dụ điển hình là một đứa trẻ mới chuyển đến trường mới. Nếu đứa trẻ cho rằng mình vụng về, khó ưa hoặc không được yêu thích, chúng cũng có thể tin rằng chúng sẽ không thể kết bạn hoặc sẽ không có ai sẵn sàng ngồi cùng chúng trong bữa trưa. Niềm tin vững chắc – cho dù ban đầu chúng có đúng hay không – ảnh hưởng đến cách đứa trẻ hành động khi chúng bước vào phòng ăn trưa. Điều này có thể gợi lên sự lúng túng hoặc nhút nhát trong hành vi của trẻ mà có thể không rõ ràng.

Khi đó, hành vi được khơi gợi có thể sẽ khiến những đứa trẻ khác trong phòng ăn trưa giữ thái độ dè dặt và ngăn cản chúng đến gần đứa trẻ mới và / hoặc ngồi cùng chúng trong bữa ăn trưa. Trong một tình huống như vậy, đứa trẻ mới chắc chắn sẽ thực hiện lời tiên tri của chính mình về cách những đứa trẻ khác sẽ đối xử với chúng.

Lợi ích của hiệu ứng

Sử dụng hiệu ứng lời tiên tri tự hoàn thành có thể có lợi khi được áp dụng một cách thích hợp, đặc biệt là trong thế giới kinh doanh. Nếu một cá nhân, ví dụ, một doanh nhân, đang tham gia một cuộc họp với các nhà đầu tư tiềm năng cho một công ty khởi nghiệp mà anh ta đang làm việc, thì mục tiêu là thuyết phục được các nhà đầu tư. Nếu doanh nhân tin rằng các nhà đầu tư sẽ yêu thích ý tưởng của mình và muốn đầu tư vào công ty khởi nghiệp, điều đó có thể khiến anh ta tự tin hơn vào bản thân và bài thuyết trình của mình.

Tự tin bước vào cuộc họp giúp doanh nhân vững vàng, thuyết trình tuyệt vời và bớt lúng túng khi nói chuyện riêng với các nhà đầu tư. Cuối cùng, sự tự tin này ảnh hưởng đến cách doanh nhân và cách các nhà đầu tư nhìn nhận anh ta. Trong nhiều trường hợp, điều này có thể khiến các nhà đầu tư cung cấp tài chính cho doanh nghiệp khởi nghiệp.

Một lời tiên tri tự hoàn thành là bất kỳ niềm tin hoặc kỳ vọng được giữ vững nào dẫn đến các hành vi cuối cùng chứng minh niềm tin hoặc kỳ vọng đó là đúng. Khi được sử dụng một cách tích cực, hiện tượng này có thể là một công cụ tuyệt vời trong thế giới kinh doanh.

Ảnh hưởng tiêu cực của hiệu ứng trong đầu tư

Lời tiên tri tự hoàn thành thường được đề cập trong lĩnh vực đầu tư, và thường là theo cách tiêu cực. Các nhà giao dịch nói về thái độ xấu – nghĩa là sai lầm – về thị trường thường trở thành những lời tiên tri tự ứng nghiệm. Ví dụ: nếu một nhà giao dịch tin rằng thị trường đang không tiềm năng thì anh ta sẽ đưa ra các quyết định giao dịch dè chừng (thường dựa trên những thông tin sai lầm hoặc nhận định về thị trường của anh ta sai). Vì các quyết định của nhà giao dịch dựa trên một tiền đề sai lầm, kết quả hoàn toàn có khả năng dẫn đến thua lỗ trong giao dịch.

Khi lỗ giao dịch xảy ra, điều đó càng củng cố thêm sự thật về giả định sai lầm của nhà giao dịch trong tâm trí họ. Nhưng thực tế là chính hành vi của nhà giao dịch, không phải bất kỳ mưu đồ cao siêu nào trên thị trường, dẫn đến thua lỗ trong giao dịch. Không nhận ra bản chất lời tiên tri tự hoàn thành của các hành động của họ, các nhà giao dịch tiếp tục tin vào những giả định sai lầm của họ về thị trường và do đó, tiếp tục có những trải nghiệm tồi tệ do chính những hành động của họ dẫn đến những lời tiên tri tự ứng nghiệm.

Các ví dụ của hiệu ứng

Hiệu ứng tâm lý lời tiên tri tự hoàn thành có thể được nhìn thấy trong nhiều lĩnh vực khác của cuộc sống.

Tại nơi làm việc

Có lẽ ví dụ nổi bật nhất về lời tiên tri tự hoàn thành ở nơi làm việc có thể được nhìn thấy trong một trong những tương tác đầu tiên tại nơi làm việc: cuộc phỏng vấn xin việc (buổi interview). Hãy tưởng tượng hai người có cùng trình độ: học vấn như nhau, kinh nghiệm giống nhau, kỹ năng giống nhau. Một người cực kỳ tự tin vào khả năng để vượt qua cuộc phỏng vấn, trong khi người kia cảm thấy không an toàn về kỹ năng phỏng vấn của mình và dự đoán rằng anh ta sẽ không nhận được lời mời làm việc.

Cá nhân tự tin có thể bước vào cuộc phỏng vấn với một nụ cười và trả lời mọi câu hỏi một cách duyên dáng, trong khi cá nhân không an toàn hơn có thể vấp phải câu trả lời của họ và nghi ngờ năng lực cho công việc.

Bạn nghĩ ai có nhiều khả năng nhận được công việc hơn? Rõ ràng, người được phỏng vấn tin tưởng vào bản thân và hành động dựa trên niềm tin đó có nhiều khả năng nhận được lời mời làm việc hơn người được phỏng vấn mong đợi thất bại.

Lời tiên tri tự hoàn thành vẫn đúng ngay cả sau khi đậu phỏng vấn và trở thành nhân viên chính thức. Nếu một nhân viên được giao một nhiệm vụ mới, họ có thể tự nghĩ: “Không đời nào mình có thể làm được việc này. Tôi sẽ thất bại.” Sau đó, nhân viên có thể dành ít nỗ lực hơn cho dự án một cách vô thức, vì nghĩ rằng đó là một nguyên nhân thất bại. Họ có thể tránh nhờ người khác giúp đỡ vì tin rằng dù thế nào đi nữa thì kết quả luôn là thất bại.

Khi dự án thực sự thất bại, họ có thể tự nghĩ: “Tôi đã đúng, tôi không thể làm nhiệm vụ này” mà không nhận ra rằng hành vi của họ đã làm cho dự án đó thất bại.

Nơi làm việc cũng có thể đóng vai trò là nơi tổ chức các quá trình giữa các cá nhân dẫn đến những lời tiên tri tự hoàn thành. Hãy tưởng tượng rằng nhân viên trong ví dụ cuối cùng có thái độ khác về khả năng hoàn thành dự án của mình. Nhân viên đó có thể cảm thấy lo lắng khi đảm nhận một nhiệm vụ mới đòi hỏi phải học và thực hành các kỹ năng mới, nhưng nhân viên đó biết mình có khả năng.

Tuy nhiên, người quản lý của nhân viên đó ít chắc chắn hơn. Anh ấy quyết định không đầu tư quá nhiều thời gian và công sức vào dự án vì anh ấy không nghĩ rằng nó sẽ diễn ra tốt đẹp. Anh ta bỏ qua việc kết nối nhân viên của mình với những người mà nhân viên đó cần nói chuyện và từ chối đăng ký cho nhân viên tham gia khóa đào tạo để giúp phát triển những kỹ năng cần thiết vì người quản lý cảm thấy sẽ lãng phí thời gian và tiền bạc của công ty.

Bởi vì nhân viên ấy không nhận được các nguồn lực cần thiết để hoàn thành dự án thành công, nên thất bại thực sự chắc chắn sẽ xảy ra nhưng chính người quản lý phải gánh chịu điều đó chứ không phải bản thân nhân viên.

Các mối quan hệ

Có rất nhiều ví dụ về lời tiên tri tự hoàn thành trong các mối quan hệ.

Nếu một phụ nữ bắt đầu hẹn hò với ai đó với giả định rằng họ không thực sự là “mối quan hệ” hoặc “đối tượng kết hôn”, thì cô ấy có thể sẽ không coi mối quan hệ này một cách nghiêm túc và không đầu tư nhiều thời gian hoặc công sức vào nó.

Sự thiếu đầu tư này có thể khiến đối tác của cô ấy nghi ngờ và cảm thấy rằng cô ấy xa cách và không sẵn sàng.

Khi đối tác rời đi, cô ấy có thể nghĩ rằng cuối cùng mình đã đúng rằng người đàn ông đó không phải là người bạn đời. Tuy nhiên, giả định của cô ấy có thể ảnh hưởng đến hành vi không mong đợi nhiều kết quả và mầm mống ban đầu đó đã khiến mối quan hệ trở nên bấp bênh.

Lời tiên tri tự hoàn thành cũng có thể dẫn đến kết quả tốt đẹp trong các mối quan hệ. Nếu một người phụ nữ bắt đầu hẹn hò với một người đàn ông mà cô ấy cảm thấy có mối liên hệ chặt chẽ. Vì mong mối quan hệ kéo dài nên cô ấy đối xử với anh ấy bằng tình yêu và sự tôn trọng, anh ta sẽ cảm nhận được & đáp lại. Kết quả là cả 2 cùng vung đấp tình yêu ngày càng bền vững.

Bởi vì dự đoán của cô ấy rằng mối quan hệ sẽ lâu dài và hạnh phúc khiến cô ấy hành xử theo cách ủng hộ dự đoán đó, kết quả là cô ấy tự hoàn thành lời tiên tri ban đầu.

Trong giao tiếp

Các ví dụ trên cho thấy rằng những lời tiên tri tự hoàn thành có thể có những ảnh hưởng sâu sắc đến các mối quan hệ và những tác động này được mang lại hoặc tăng cường bởi cách chúng ta giao tiếp với nhau.

Khi chúng ta giữ niềm tin hoặc kỳ vọng nội tại hoặc đưa ra dự đoán về ai đó, chúng ta thường cư xử với họ theo cách phù hợp với những niềm tin và kỳ vọng đó.

Ví dụ, nếu chúng ta được nói rằng một người mà chúng ta sắp gặp là một người tuyệt vời và thú vị với một tính cách hấp dẫn, chắc chắn rằng chúng ta sẽ nói chuyện với họ, thân thiện hơn bình thường và đặt nhiều câu hỏi. Khi họ cảm nhận được sự quan tâm của chúng ta dành cho họ, họ có khả năng sẽ đáp lại sự quan tâm đó và đưa ra câu trả lời đầy đủ, hấp dẫn cho các câu hỏi của chúng ta. Do đó, hành vi của họ tuân theo hành động của chúng ta.

Cho dù chúng ta có nhận thức một cách có ý thức về điều đó hay không, thì niềm tin và kỳ vọng của chúng ta về một người nào đó sẽ ngấm vào giao tiếp của chúng ta với họ.

Các câu trích dẫn hay về hiệu ứng

Đôi khi tất cả những gì chúng ta cần nhắc nhở bản thân về một sự thật đơn giản nhưng khó nắm bắt, thường được tóm tắt bằng một câu trích dẫn hay. Đọc những câu trích dẫn dưới đây để giúp bạn nhớ tầm quan trọng của niềm tin và kỳ vọng của chính bạn về khả năng của bạn, để lời tiên tri của bạn tự hoàn thành.

Kết luận

Lời tiên tri tự hoàn thành chắc chắn là một trong những khái niệm có ý nghĩa trong cả bối cảnh học thuật và bối cảnh cá nhân.

Bây giờ bạn đã biết về cách mà niềm tin và giả định của chúng ta có thể tác động đến hành vi của chính chúng ta và hành vi của những người xung quanh, hãy ghi nhớ hiệu ứng này đặc biệt là trong giao tiếp của bạn với người khác và trong lời tự nói của chính bản thân.

Những suy nghĩ tiêu cực có thể trở thành hiện thực, thì những suy nghĩ tích cực cũng có thể thành sự thật.

Sưu tầm